Τι είναι;
Είναι μία από τις παρενέργειες των φαρμάκων, στην δημιουργία της οποίας εμπλέκονται ανοσολογικοί μηχανισμοί.
Ποιες είναι γενικά οι παρενέργειες των φαρμάκων;
Χωρίζονται γενικά σε δύο κατηγορίες: Α) Αυτές που μπορεί να εμφανισθούν σε κάθε άτομο, χωρίς να υπάρχει ευαισθησία του ατόμου (και είναι προβλέψιμες, άρα αναμενόμενες). Είναι οι τοξικές αντιδράσεις από υπερδοσολογία, οι ειδικές παρενέργειες κάθε φαρμάκου (π.χ. γαστρορραγία από ασπιρίνη) και οι αντιδράσεις από την αλληλεπίδραση των φαρμάκων όταν λαμβάνονται μαζί. Β) Αυτές που εμφανίζονται μόνο σε ορισμένα άτομα, όπως οι αλλεργικές αντιδράσεις (που χαρακτηρίζονται ψς μη προβλέψιμες) ή οι αντιδράσεις που εμφανίζονται σε άτομα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά π.χ. τα άτομα που έχουν έλλειψη του ενζύμου G6 PD και εάν λάβουν ασπιρίνη ή σουλφοναμίδες ή φάγουν κουκιά εμφανίζουν αιμολυτική αναιμία.
0
Με ποια μορφή εμφανίζεται η φαρμακευτική αλλεργία;
Με πάρα πολλές μορφές. Η πιο επικίνδυνη είναι το αλλεργικό shock (συστηματική αναφυλαξία). Από το δέρμα, η συχνότερη μορφή είναι τα φαρμακευτικά εξανθήματα, που τα περισσότερα μοιάζουν με το εξάνθημα της ιλαράς και μπορεί να εμφα νισθούν ημέρες μετά την έναρξη της θεραπείας και κατά κανόνα δεν είναι επικίνδυνα. ¶λλη δερματική εκδήλωση είναι η δερματίτιδα εξ επαφής που εμφανίζεται σε σκευάσματα που χρησιμοποιούνται τοπικά στο δέρμα (αλοιφές, κρέμες, κολλύρια, ωτικές σταγόνες κλπ). ¶λλες εκδηλώσεις της φαρμακευτικής αλλεργίας από το δέρμα που είναι σοβαρές είναι το πολύμορφο ερύθημα, η αποφολιδωτική δερματίτιδα, το σύνδρομο Stevens- Johnson, η τοξική επιδερμική νεκρόλυση και άλλες λιγότερο ή καθόλου σοβαρές, όπως το οζώδες ερύθημα και το σταθερής έκθυ σης φαρμακευτικό εξάνθημα. Η φαρμακευτική αλλεργία μπορεί να εμφανισθεί και με τη μορφή συστηματικής νόσου, όπως για παράδειγμα ορονοσία, ηπατίτιδα από φάρμακα, διάφορες μορφές πνευμονοπαθειών, ερυθηματώδης λύκος φαρμακευτικής αιτιολογίας κ.ά. Συμπερασματικά η φαρμακευτική αλλεργία μπορεί να εμφανισθεί με πολλά πρόσωπα, γι' αυτό η διερεύνηση και η διαγνωστική προσέγγιση είναι πολλές δύσκολη, απαιτεί εμπειρία και ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που το άτομο λαμβάνει περισσότερα του ενός είδη φαρμάκων.
Η φαρμακευτική αλλεργία εμφανίζεται αμέσως μετά τη λήψη του φαρμάκου;
Εξαρτάται από τη μορφή της φαρμακευτικής αλλεργίας. Στην περίπτωση του αλλεργικού shock, όταν το ευαισθητοποιημένο άτομο πάρει το φάρμακο μετά από λίγα λεπτά έως και τρεις ώρες μετά (εάν το λάβει με ένεση σχεδόν αμέσως, εάν το πάρει από το στόμα μπορεί να καθυστερήσει) εμφανίζονται τα τυπικά συμπτώματα της συστηματικής αναφυλαξίας (κνιδωτικό εξάνθημα, δύσπνοια, άσθμα, βράγχος φωνής, ζάλη, πτώση της αρτηριακής πίεσης κλπ). Τα δερματικά εξανθήματα εμφανίζονται λίγες ημέρες μετά από την έναρξη της λήψης του φαρμάκου. Η ορονοσία ή οι αντιδράσεις τύπου ορονοσίας μπορεί να εμφανισθούν 6-10 ημέρες μετά την έναρξη της θεραπείας με το υπεύθυνο φάρμακο και ενίοτε το άτομο να έχει διακόψει το φάρμακο και κατά συνέπεια να μην μπορεί εύκολα να συσχετίσει τα συμπτώματα με τη λήψη του φαρμάκου.
Εάν κάποιος λαμβάνει για πρώτη φορά στη ζωή του ένα συγκεκριμένο φάρμακο μπορεί να εμφανίσει αλλεργικό shock ;
Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι, με την προϋπόθεση ότι δεν έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν φάρμακα με παρόμοια χημική δομή. Για να εμφανίσει κάποιος αλλεργικό shock πρέπει να έχει προηγηθεί το στάδιο της ευαισθητοποίησης, που σημαίνει ότι πρέπει να έχει έλθει ο οργανισμός του σε επαφή με το φάρμακο ή κάποιο άλλο που να του μοιάζει χημικά (παράδειγμα οι πενικιλίνες με τις κεφαλοσπορίνες). Εξαίρεση στον κανόνα αποτελούν μία μικρή κατηγορία φαρμάκων που μπορούν να προκαλέσουν αντίδραση που μοιάζει κλινικά με το αλλεργικό shock (την ονομάζουμε αναφυλακτοειδή αντίδραση και δεν απαιτείται το στάδιο της ευαισθητοποίησης). Σε αυτή την κατηγορία χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι σκιαγραφικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην Ακτινολογία και τα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (τα συγγενικά με την ασπιρίνη).
Ποια φάρμακα προκαλούν συχνότερα αλλεργική αντίδραση;
Τα πιο συχνά είναι τα αντιβιοτικά και τα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Αυτό δεν αναιρεί τον κανόνα ότι κάθε φάρμακο μπορεί δυνητικά να προκαλέσει κάποια μορφή αλλεργικής αντίδρασης.
Πόσο συχνό είναι το πρόβλημα;
Δεν είναι εύκολο να υπολογισθεί, γιατί πολλές φορές στους εξωτερικούς ασθενείς δεν είναι εύκολη η καταγραφή. Γενικά ισχύει η άποψη ότι από τους νοσηλευόμενους ασθενείς το 10-20% εμφανίζουν κάποια παρενέργεια των φαρμάκων και από το ποσοστό αυτό το ένα τρίτο είναι αλλεργικές αντιδράσεις.
Τι πρέπει να κάνει το άτομο που εμφανίζει φαρμακευτική αλλεργία;
Μερικές πρακτικές οδηγίες που μπορεί να φανούν χρήσιμες είναι οι ακόλουθες:
- Χωρίς χρονοτριβή πρέπει να αναφέρει αμέσως το πρόβλημα στο θεράποντα γιατρό του για να εκτιμήσει αυτός το επείγον του προβλήματος.
- Να διακόψει τη λήψη του «ύποπτου» και να τη συνεχίσει μόνο μετά την εντολή του γιατρού του.
- Να ακολουθήσει πιστά τις οδηγίες που θα του δοθούν.
- Να μην πειραματίζεται μόνος του ούτε και εάν έχουν περάσει χρόνια από την αλλεργική αντίδραση.
- Να κατευθυνθεί από το θεράποντα γιατρό του στον Αλλεργιολόγο για την επιβεβαίωση ή την αναζήτηση του ένοχου φαρμάκου.
- Να κρατά πάντοτε το κουτί με το φάρμακο που του προκάλεσε την αντίδραση. Εάν η αντίδραση έγινε κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του σε Νοσοκομείο να ζητά πάντοτε ενημερωτικό σημείωμα για το ποιο φάρμακο θεωρείται υπεύθυνο.
- Να αναφέρει στο μέλλον σε κάθε γιατρό πριν από τη συνταγογράφηση ή κατά την εισαγωγή του στο Νοσοκομείο τη φαρμακευτική του αλλεργία.
- Να μην «βαπτίζει» αβασάνιστα κάθε παρενέργεια του φαρμάκου ως αλλεργική αντίδραση, μόνο μετά από ιατρική επιβεβαίωση.
Μπορεί κάποιος να είναι αλλεργικός σε όλα τα φάρμακα;
Το πλήθος των φαρμάκων είναι τεράστιο και εμφανίζεται ποικιλομορφία στη χημική τους δομή, κατά συνέπεια είναι πρακτικώς απίθανο ένας άνθρωπος να εμφανίζει αλλεργική αντίδραση σε όλες τις φαρμακευτικές ουσίες. Η κλινική πρακτική διδάσκει ότι τα άτομα που αναφέρουν ότι είναι «αλλεργικά» σε κάθε φάρμακο, είτε είναι δέκτες λανθασμένης πληροφόρησης, είτε υποκρύπτεται κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα, είτε συνυπάρχει κάποια νόσος (π.χ. χρόνια κνίδωση) που επιδεινώνεται όταν το άτομο χρειασθεί να πάρει φάρμακα για κάποιο άλλο λόγο και αποδίδεται λανθασμένα η έξαρση της συνυπάρχουσας νόσου ως αντίδραση στα φάρμακα.
Πρέπει να ενημερώνεται ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων;
Από ετών ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (Ε.Ο.Φ.) κάνει προσπάθεια να είναι διαρκώς ενήμερος για ΟΛΕΣ τις παρενέργειες των φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένων και των αλλεργικών αντιδράσεων. Χωρίς αμφιβολία, είναι ΧΡΕΟΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΓΙΑΤΡΩΝ να ενημερώνουν ΑΜΕΣΩΣ τις παρατηρούμενες αλλεργικές αντιδράσεις φαρμακευτικής αιτιολογίας.
Επιμέλεια κειμένου: Δημήτριος Παπαϊωάννου - Αλλεργιολόγος